ترامپ از فرانسه برای کاهش تنش‌ها با ایران کمک خواسته است؟

عبدالرضا فرجی‌راد، استاد ژئوپلیتیک و سفیر پیشین ایران در نروژ همزمان با سفر مشاور ارشد مکرون به تهران در گفت و گو با خبرآنلاین به بررسی رایزنی‌های فرانسه و احتمال موفقیت این کشور در کاهش تنش‌ها میان ایران و آمریکا پرداخته است.

امروز امانوئل بن،مشاور ارشد دیپلماتیک رئیس جمهوری فرانسه به تهران می‌آید تا با مقام‌های ایران مذاکره کند؛مذاکراتی که کاخ الیزه هدف اصلی آن را کاهش تنش‌ها میان ایران و آمریکا اعلام کرده است. این سفر مدت کوتاهی پس از مکالمه تلفنی امانوئل مکرون با رئیس جمهوری ایران صورت می‌گیرد و به همین خاطر نظر بسیاری از رسانه‌های جهان را به خود جلب کرده است. عبدالرضا فرجی‌راد، استاد ژئوپلیتیک و کارشناس مسائل بین‌الملل در گفت‌وگو با خبرآنلاین می‌گوید با گام دوم ایران مقام‌های آمریکا از تشدید تنش‌ها نگران هستند و احتمالا هماهنگی‌هایی میان ترامپ و مکرون در این رابطه صورت گرفته است. به عقیده این دیپلمات سابق کشورمان این احتمال را باید در نظر داشت که پیش‌قدم شدن مکرون می‌تواند خواسته آمریکایی‌ها باشد چون ایران اکنون با صبر استراتژیکی که داشته و گام‌های منطقی که برداشته است دست برتر را پیدا کرده است.

به نظر شما چرا فرانسه در میان کشورهای عضو برجام وارد عمل شده است؟ آیا این کشور قدرت آن را دارد که طرف ها را به میز مذاکره بازگرداند؟ اصولاً فرانسه از جایگاه دیپلماتیک و سیاسی خاصی برای حفظ توافق هسته ای برخوردار است؟
امکان جمع شدن طرف های مذاکره از سوی فرانسه امکان پذیر است، اما اگر منظور مذاکرات ایران و آمریکا باشد که تهران با آن مخالف است و تا زمانی که ترامپ در قدرت است بعید به نظر می رسد. اما مذکرات بین کشورهای ۱+۵ احتمال بیشتری دارد، هر چند که ایران اعلام کرده که ۱+۵ دیگر وجود ندارد و مذکرات ۱+۴ را قبول دارد. اما سناریوی دیگری که احتمالش کم است هماهنگی های فرانسه برای حضور نماینده آمریکا در این مذاکرات است و در این صورت  موضع‌گیری ایران مبنی بر عدم گفت و گو با آمریکا نیز نقض نخواهد شد. اما درباره جایگاه فرانسه در میان کشورهای اروپایی باید گفت که این کشور نسبت به انگلیس و آلمان از جایگاه سیاسی قوی تری برخوردار است. احتمال این قضیه هم وجود دارد که هماهنگی هایی بین ترامپ و مکرون صورت گرفته باشد؛ چرا که رئیس جمهور آمریکا به خواسته هایش علیه ایران مانند فروپاشی اقتصادی، ایجاد اغتشاشات و در نهایت تسلیم نرسیده است. از طرفی شاهد تحولات و تنشهایی در خلیج فارس بودیم که آمریکا در مدیریت آن عاجز بود و جمهوری اسلامی ایران در این قضیه تا حدودی دست برتر را پیدا کرد. بنابراین مقام های کاخ سفید از احتمال تشدید تنشها نگران هستند چرا که انتخابات ریاست جمهوری آمریکا نیز در پیش است و آنها نگرانند که در این قضایا نتوانند کار مثبتی را انجام دهند. در نتیجه باید این احتمال را باید در نظر داشت که پیش قدم شدن مکرون می تواند خواسته آمریکایی ها نیز باشد. حتی ترامپ در یکی از مصاحبه هایش از سفر مکرون به تهران نیز استقبال کرد.

مشاور ارشد دیپلماتیک مکرون قرار است امروز به ایران سفر کند؛ آیا می توان این سفر را در جهت رفع تنش ها مثبت ارزیابی کرد؟ دلیل اهمیت و حفظ برجام برای اروپا چیست؟
سفر این نماینده در راستای گفت و گوی تلفنی روحانی و مکرون صورت می گیرد و این نماینده دیپلماتیک عهده دار هماهنگی جلسات است، چرا که قرار است چند روز بعد (حدود ۸ یا ۹ روز دیگر) نشستی برگزار شود. می توان اندکی خوشبین بود چرا که هم طرف ایران و هم اروپا به دنبال کاهش تنش ها هستند.

نکته مهم دیگری که از نظر من مهم است تجربه اروپا از انتخابات ایران است. در سال ۲۰۰۳ اروپایی ها اعلام کردند که آمریکا و شخص بوش مانع توافق با ایران شدند؛ این اتفاقات در زمانی رخ داد که آقای احمدی نژاد در انتخابات پیروز شده بود و نتیجه اش افزایش سانتریفیوژها بود که به ۲۰هزار عدد رسید. اروپایی ها در حال حاضر تصور می کنند که انتخابات ریاست جمهوری در ایران نزدیک است و اگر برجام از بین رود هم مقصر شده اند و هم ممکن است در انتخابات شخصی پیروز شود که دوباره همان روند جدی غنی سازی گذشته را دنبال کند و متعاقب آن با افزایش تنش ها درگیری جدید به وجود آید. آنها به خوبی درک کرده اند در صورت از بین رفتن برجام تصویب توافق جدید کاری بس دشوار و یا غیرممکن خواهد بود.

حمایت های سیاسی و مالی اروپا چگونه می تواند موثر واقع شود؟
زمانی می تواند موثر باشد که آمریکایی ها دست از سیاست های قبلی خود بردارند. در این راستا ایران هم خواستار عملیاتی شدن اینستکس است. کشور ما هم به خوبی می داند که اروپایی ها تحت فشار هستند و تهران خواسته ای صد در صدی از ساز و کار مالی ندارد. تنها خواسته این است که بودجه اقتصادی کشور توسط فروش نفت تامین شود. آماری که مطرح است یک میلیون بشکه نفت است که از طرق اینستکس مبالغ آن دریافت شود تا این چرخه ادامه داشته باشد. البته روش های دیگر اعتباری نیز وجود دارد که اروپایی ها می توانند آن را تضمین کنند. بنابراین اگرچه حفظ برجام از لحاظ سیاسی و مالی می تواند تا حدودی مشکل باشد ولی امکان آن فراهم است و کار غیرممکنی نیست.

همانطور که اشاره کردید این احتمال می رود که اقدامات فرانسه از سوی آمریکایی ها هماهنگ شده باشد. با توجه به اینکه واشتگتن به صورت یکجانبه از توافق هسته ای خارج شده این روند چگونه می تواند موفقیت آمیز باشد؟ آیا آمریکا آن طور که ایران خواسته برای حضور در مذاکرات با ۴+۱ تحریم‌ها را متوقف می‌کند؟
درباره تحریم که ترامپ از مواضعش کوتاه نخواهد آمد و اگر چنین شود یک خودکشی سیاسی برای او محسوب می شود. در زمان رقابت های انتخاباتی نیز وی به کرات از توافق هسته ای و رویکرد دولت اوباما در قبال ایران بسیار انتقاد میکرد و همچنان هم از آن ناراضی است. اما صحبت اصلی من روی اینستکس بوده که ممکن است در آینده نزدیک فضاهایی به وجود آید که از طریق آن ایران بتواند از منافع اقتصادی آن بهره مند شود. مواضع خصمانه و ضدبرجامی مقامهای آمریکا سبب شده تا آنها نتوانند گام مثبتی را بردارند و اگر هم دست به چنین اقدامی بزنند در انتخابات برایشان گران تمام می شود، به این دلیل که رقبای انتخاباتی از این موضوع نهایت استفاده را خواهند برد.

به نظر شما گام اول و دوم ایران تاثیری در تلاش فرانسه برای حفظ و تداوم برجام داشته است؟
در وهله اول باید عنوان کنم که اقدام ایران بسیار منطقی بوده است به طوری که تصمیمات و اقدامات مرحله به مرحله صورت گرفته و احساسی هم تصمیم گیری نشده است.

برخی معتقدند که ایران دیر اقدام کرده و در زمان خروج آمریکا از برجام تهران باید سریعا واکنش نشان می داد شما موافق این موضوع نیستید؟
خیر. اگر ایران عجولانه تصمیم می گرفت متهم می شد و در بهترین حالت گفته می شد که ایران و آمریکا با هم برجام را نقض کردند، در عین حال آخر ماجرا هم با توجه به تبلیغات و جنگ روانی واشنگتن موضوع به نفع آمریکا تمام میشد.

این صبر مزایای دیگری هم برای ایران داشته است؟
صبر استراتژیکی ایران موجب شد تا مقام های مختلف کشورها، رسانه ها و افکار عمومی بپذیرند که آمریکا مقصر اصلی در برجام بوده است. اگر مصاحبه ها و مقاله های منتشر شده را در نظر بگیریم در می یابیم که انگشت اتهام به سمت ایالات متحده آمریکا است نه ایران. حتی در قضیه تنش ها در خلیج فارس هم اکثر رسانه ها آمریکا را مقصر دانستند. در زمینه کاهش تعهدات برجامی نیز عنوان می شود که اقدامات ایران در چارچوب بندهای توافق هسته ای صورت میگیرد و مسبب این وضعیت هم خود ایالات متحده است چرا که با بازگشت آمریکا به برجام ایران متعهد شده که از اقداماتش چشم پوشی می کند و از این موضوع هم استنباط می شود که واشنگتن مقصر اصلی است.

اما وقتی موضع کشورهای غربی را که بررسی می کنیم آنها ایران را بابت افزایش سطح غنی سازی محکوم می کنند.
از زمان اجرای گام اول و دوم اروپایی ها و غربی ها ایران را محکوم می کنند اما این موضع درستی نیست. چه کسی آمریکا و اروپا را قضاوت می کند؟ چرا که اول می بایست کاخ سفید و شخص ترامپ محکوم شوند. دوم اینکه اروپا باید به دلیل گذشت چند سال از برجام و همچنین به خاطر بدعهدی ها و دست روی دست گذاشتن محکوم شود. آنچه که ایران انجام داده در راستای برجام بوده و هیچ نقضی صورت نگرفته است. این هنر و کار عاقلانه ما بود که دست به چنین اقدام هوشمندانه ای زدیم و مقدار غنی سازی را بیش از حد بالا نبردیم. اگر این اتفاق رخ می داد و ایران اعلام می کرد که سطح غنی سازی برای مثال به ۲۰درصد می رسد جنجال های بسیاری ایجاد می شد.

اینکه گفته شده که آمریکایی‌ها می‌توانند در صورت توقف تحریم‌ها در مذاکرات ایران و ۴+۱ حضور داشته باشند به نظرتان پیشنهاد فرانسه برای پیدا کردن راهی جدید است؟
وقتی صحبت از مذاکرات برجامی می شود نیازی به پیشنهاد دادن نیست و معمولا اعضای برجام در آن شرکت می کنند، مگر اینکه طرف ایرانی شرط بگذارد که نماینده کشوری در مذاکرات حضور نداشته باشد که تا حالا چنین بحثی نشده است، البته برخی معتقدند که نماینده آمریکا نباید در این مذاکرات حضور داشته باشد. آن چه که در صحبت های مقام های ایرانی مطرح شده رد مذاکره با آمریکا برای توافقنامه جدید است، در صحبت های رئیس جمهور و امانوئل مکرون نیز دکتر روحانی مطح کرد که جمهوری اسلامی ایران هرگز اقدامی غیر قابل بازگشت انجام نخواهد داد و هر زمان اجرای برجام از سوی ۱+۴ بویژه در زمینه حل و فصل روابط بانکی و فروش نفت انجام شود، شرایط به گذشته بازخواهد گشت و تا زمانی که آمریکا همه تحریم ها علیه ایران را لغو نکند، شرایط تغییر نخواهد کرد.نکته دیگر اینکه ایران در زمان دونالد ترامپ مذاکراتی با حضور نماینده آمریکا هم داشته است که در آن برایان هوک شرکت کرده است.

چینی ها در زمینه اینستکس و خرید نفت از ایران چه نقشی را ایفا خواهند کرد؟
در خبرها بود که چینی ها در حال مذاکره با آمریکا هستند تا امتیازاتی را برای خرید نفت از ایران دست آوردند و تا این لحظه این خبر نه از سوی چین و نه از سوی آمریکا تکذیب شده است. بنابراین پس از تحولات و تنش ها در خلیج فارس احساس می شود که فضاهای جدیدی باز شده است. در هفته های آینده مشخص می شود که روابط ایران با اروپا تیره تر می شود و یا اینکه بهتر خواهد شد. در ضمن امیدوار هستیم که تنش ها در زمینه توقیف کشتی ایرانی نیز حل شود.

به توقیف کشتی ایرانی توسط انگلیس اشاره کردید، آیا می توان این اقدام را ضربه شست اروپایی ها در راستای افزایش غنی سازی اورانیوم توسط ایران دانست؟
در این قضیه کشوری با انگلیس همراهی نکرد، چرا که این اقدام دنباله فشارهای آمریکا علیه ایران است. از طرفی انتخابات نخست وزیری در انگلستان در جریان است و این یک نوع گرا دادن به آمریکا برای حمایت این کشور از نامزد مورد نظر است. از طرف دیگر انگلیس با توجه به اختلافاتی که با اسپانیا دارد به دنبال قدرت نمایی در تنگه جبل الطارق است. تعبیر دیگری که می توان داشت انتقام شخصی انگلیس علیه ایران است؛ آنها در خصوص آزادی تبعه شان یعنی نازنین زاغری نتیجه ای نگرفتند و به خاطر همین دست به چنین اقدامی زده اند. پیام دیگر هم خروج انگلیس از اتحادیه اروپا و دادن گرا به آمریکا برای همراهی و همکاری های بیشتر است. نکته ای که وجود دارد غیرقانونی بودن اقدام انگلیس است و در صورت وقت کشی می تواند با پاسخ ایران روبرو شود. ضمن اینکه سوال ها و ابهاماتی هم وجود دارد و معلوم نشده است که این محموله نفتی به سمت بانیاس سوریه می رفته است و از همه مهمتر اینکه اتحادیه اروپا سوریه را تحریم کرده است. انگلیس هم که ادعای گشایش اقتصادی برای ایران دارد جلوی فروش نفت ایران را گرفته است که عملی متناقض است و ما این موضوع را می توانیم به برجام ربط دهیم. آنچه که به انگلیسی ها ضرر خواهد زد تداوم این وضعیت است چرا که سیاست پرخطری را اتخاذ کرده اند.

به نظر شما سرانجام تنش ها بین آمریکا و ایران به کدام سمت خواهد رفت؟ با توجه به اقدامات اخیر ایران ما باید شاهد چه اتفاقاتی باشیم؟
تحولات اخیر نقش بسزایی در تعیین آینده دارد. اقدامات اخیر ایران در برداشتن گام دوم و فعال شدن اروپایی ها در این روند قابل توجه است. در هفته های اخیر تراکنش های آزمایشی در اینستکس انجام شده و با اینکه اقدام بزرگی تلقی نمی شود می توان آن را مثبت ارزیابی کرد. اگر گمانه زنی ها درست باشد و تقاضای آمریکا از فرانسه برای مذاکره با ایران نیز عملی شود و آمریکایی ها نگران اقدام ایران در افزایش میزان غنی سازی از ۳۰۰ کیلوگرم باشند نشان می دهد که کشور ما به یک نقطه عطفی رسیده است. باید منتظر بود و دید در هفته های آتی چه اتفاقی خواهد افتاد. اگر در اینستکس گام های بزرگتری برداشته شود و ایران از آن راضی باشد می توان امیدوار بود./خبرآنلاین